Çocuklarda idrar tutamama, yaygın olarak gece yatağını ıslatma biçiminde ortaya çıkar ve çocuklarda en sık rastlanan boşaltım sistemi ile ilgili problemlerden birini oluşturur. Genellikle, çocuklar iki ila dört yaşları arasında, tuvalet alışkanlığı kazanmaları ve mesanenin yeterli kapasiteye ulaşması sayesinde gece gündüz idrarlarını kontrol etmeyi öğrenirler. Yatak ıslatma, büyük oranda mesanenin yeterince gelişmemiş olmasından kaynaklanır ve bu sebeple yaş ilerledikçe daha az görülür.
Üç yaşındaki çocukların yaklaşık dörtte biri bu sorunu yaşarken, bu oran beş yaşında %20'ye, altı yaşında ise %10'a düşer. Yatak ıslatma erkek çocuklarda kız çocuklarına nazaran daha yaygındır. Beş ile altı yaşları arasında ebeveynler bu konuya daha fazla eğilmeye başlar ve genellikle yedi ila sekiz yaşlarında doktorlardan destek ararlar. Türkiye'de yapılan çalışmalarda, yedi ile on bir yaş arasındaki erkek çocukların yaklaşık %16'sında, kız çocukların ise %11'inde bu sorunun görüldüğü belirtilmiştir.
İdrar tutamama durumu hem fiziksel hem de psikolojik sebeplere bağlı olabilir. Eğer alınan sıvı miktarının azaltılması veya gazlı içeceklerden kaçınma gibi önlemlerle sorun halledilmiyorsa, altında yatan diğer etkenlerin belirlenmesi için bir uzmana başvurmak gerekebilir. İdrar yolu enfeksiyonları, sürekli kabızlık, uyku sorunları veya yoğun stres bu soruna neden olabilir.
Enürezis (alt ıslatma) olarak da bilinen bu durum, gündüz veya gece meydana gelebilir. Aileler için endişe verici bir durum olsa da, sabırlı olmak ve çocuğunuzun bu durumdan dolayı suçlu olmadığını anlamak önemlidir. Çocuklar kasıtlı olarak idrar kaçırmaz ve bu sorunun üstesinden gelmek için birçok yöntem mevcuttur.
İdrar Kaçırmanın Nedenleri
Çocukların gece idrar kaçırma sorunu yaşayan büyük bir bölümü (%90-95) fizyolojik sebeplere dayalı durumlarda görülmektedir. Bu gruptaki çocukların, gece uyurken mesane doluluğunu algılama yeteneklerinin yetersiz olduğu, mesane kapasitelerinin daha küçük olduğu ve çok derin uyudukları gözlemlenmiştir.
İdrar kaçırma sorunu yaşayan çocukların küçük bir kısmında (%2-3) ise diyabet, böbrek ya da mesane ile ilgili rahatsızlıklar gibi farklı sağlık problemleri tespit edilmektedir. Ayrıca genetik faktörler de bu durumda önemli bir rol oynar; eğer anne veya babanın herhangi birinde geçmişte idrar kaçırma öyküsü varsa, çocuklarda bu sorunu yaşama ihtimali %45, her iki ebeveyninde varsa %77 oranında artmaktadır.
İdrar Kaçırmanın Olası Sebepleri:
- Ebeveynlerin geçmişte idrar kaçırma sorunları olması
- Çocuğun mesane kontrol kaslarının henüz gelişmemiş olması
- Aşırı yorgunluk veya uyumadan önce fazla sıvı tüketimi
- İdrar yollarında veya böbreklerde anatomik problemler
- Stres ve endişe durumları (ailevi sorunlar, çevre değişiklikleri, yeni bir kardeşin doğumu veya kıskançlık gibi)
- Duygusal zorluklar (ebeveynlerin aşırı korumacı veya ilgisiz tutumları, travmatik olaylar)
- Tuvalet eğitimi esnasında aşırı baskıya maruz kalmak
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
- Kabızlığın mesane üzerine yaptığı baskı
- Diyabet
- Uyku esnasında antidiüretik hormon (ADH) üretiminin yetersiz olması
- Tıkayıcı uyku apnesi sendromu
- Mesanenin aşırı aktif olması
- Mesane kapasitesinin küçük olması
- Uyku halindeyken mesanenin dolu olduğunu fark edememek
- İdrar yolu enfeksiyonları
Gündüzleri Görülen İdrar Kaçırma Sorunlarında Düşünülmesi Gereken Nedenler:
- Stres ve endişe halleri
- Kafein içeren içecek tüketimi
- Kabızlık nedeniyle mesane üzerindeki baskı
- Düzenli aralıklarla tuvalete gitmeme
- İdrar sırasında mesaneyi tam boşaltmama
- Mesanenin aşırı aktif olması
- Anatomik veya yapısal idrar yolu problemleri
- İdrar yolu enfeksiyonları
Kabızlık problemi yaşayan, düzenli tuvalet alışkanlığı olmayan, fiziksel gelişimde farklılıklar gösteren ve kaygı düzeyi yüksek çocuklarda idrar kaçırma daha sık gözlenebilir.
İdrar kaçırma sonucu oluşan stres, anksiyete ve özgüven sorunları gibi psikolojik problemler de görülebilir. Böyle bir durumda, çocuğun hem fiziksel hem de duygusal sağlığını desteklemek adına uzman bir danışmanlık almak önem taşır.
Belirtiler ve Tanı Yöntemleri
İdrar kaçırmanın kendisi doğrudan bir hastalık değil, çeşitli sağlık sorunlarının belirtisi olabilir. Bu durum çocuklarda sık rastlanan bir sorun olsa da, ebeveynlerin çocuklarında görülen idrar kaçırma problemi ile karşılaşmaları halinde altta yatan nedenleri anlamak ve gereken tedaviye başlamak için bir doktora danışmaları gerekir.
Tanı sürecinde, doktor genellikle şu bilgileri toplar:
- Çocuğun işeme alışkanlıkları: Ne sıklıkla ve ne miktarda idrar yapıldığı gibi detaylar.
- Dışkılama alışkanlıkları: Dışkılama sıklığı ve dışkının niteliği hakkında bilgiler.
- Sıvı alma alışkanlıkları: Çocuğun ne kadar ve ne tür sıvılar tükettiği.
- Uyku özellikleri: Çocuğun uyku düzeni ve derinliği.
- Psikolojik durum: Çocuğun yakın dönemde stresli olaylar yaşayıp yaşamadığı.
- Ailede idrar kaçırma öyküsü: Ailede benzer problemlerin olup olmadığı.
- İdrar yaparken ağrı ya da yanma hissinin olup olmadığı.
- Kabızlık problemi olup olmadığı.
Tanı yöntemlerine gelince, doktorunuz çocuğunuzun durumunu daha iyi anlayabilmek için şu test ve işlemleri uygulayabilir:
- İşeme ve sıvı alım alışkanlıklarını kaydetmek için bir çizelge kullanımı.
- Fizik muayene.
- Kan ve idrar testleri, idrar yolu enfeksiyonlarını ve diyabeti tespit etmek için yapılır.
- Gündüz idrar kaçırma sorunu olan çocuklar için yapılan testler arasında üroflovmetri (idrar akış hızının ölçülmesi), sistoretrogram (mesane ve üretranın görüntülenmesi), ultrasonografi (iç organların görüntülenmesi), mesane duvar kalınlığının ölçülmesi ve idrarın tam olarak boşaltılıp boşaltılmadığını kontrol etmek için post-void residual (PVR) ölçümü yer alabilir.
- Nörolojik bir neden düşünüldüğünde ise, daha detaylı görüntüleme yöntemleri olan röntgen ve MR gibi görüntüleme testleri istenebilir.
Bu tanı yöntemleri, çocuğunuzun idrar kaçırma problemine neden olan altta yatan sebepleri ortaya çıkarmak ve uygun tedavi planını belirlemek için kullanılır.
Çocuklarda İdrar Kaçırma Tedavi Yöntemleri
Çocuklarda idrar kaçırma tedavisi, altta yatan nedenlere göre değişiklik gösterebilir ve genellikle davranış değişiklikleri ile başlar. İşte bazı yaygın tedavi yöntemleri:
Davranışsal Değişiklikler:
- Günlük sıvı alımını düzenlemek.
- Yatmadan önce sıvı alımını sınırlamak.
- Kafeinli ve asitli içeceklerden kaçınmak.
- Düzenli tuvalet rutinleri oluşturmak.
- Gece tuvalete kolay erişim sağlamak.
- Çocukları uyandırarak gece tuvalete götürmek.
- Diyet değişiklikleri yapmak (örneğin, yağda kızarmış yiyeceklerden kaçınmak).
- Okul çağındaki çocukların teneffüslerde tuvaleti kullanmalarını teşvik etmek.
- Düzenli dışkılama alışkanlıkları kazandırmak.
- Tuvalet alışkanlıkları için uygun ortam sağlamak.
Alarm Tedavisi:
- Bu yöntem, idrarı hissettiklerinde bir alarmın çocuğu uyandırmasını sağlar.
- 8 yaş ve üzeri çocuklarda tercih edilir ve birkaç ay boyunca sürdürülmesi gerekebilir.
- Yüksek başarı oranlarına sahiptir ancak tekrarlama riski bulunmaktadır.
İlaç Tedavisi:
- İdrar torbası kasılmalarını kontrol altına almayı ve kapasitesini artırmayı amaçlar.
- Uzun süreli bir tedavi olabilir ve yan etkileri bulunmaktadır.
Altta Yatan Nedenlerin Tedavisi:
- Kabızlık ya da idrar yolu enfeksiyonu gibi durumlar öncelikle tedavi edilmelidir.
Psikolojik Destek ve Terapi:
- Bir çocuk psikiyatristi veya psikolog, çocuğun stres yönetimi ve duygusal durumu ile baş etmesinde yardımcı olabilir.
- Çocuğun özsaygısını ve güvenini artırmak önemlidir.
Tüm bu tedavi yöntemleri, doktorunuzun önerilerine ve çocuğunuzun spesifik ihtiyaçlarına göre uyarlanmalıdır. İdrar kaçırma problemi yaşayan bir çocuğun tedavi süreci, multidisipliner bir yaklaşım gerektirebilir ve ebeveynlerin sabırlı ve destekleyici olmaları önemlidir.
